De klassieke rol van vitamine D is uitgebreid onderzocht en beschreven. Door nieuwe technieken is de laatste jaren het inzicht ontstaan dat vitamine D ook andere functies heeft. Een van de belangrijkste ontdekkingen die daaraan heeft bijgedragen is de ontdekking van de aanwezigheid van de vitamine D receptor op de meerderheid van onze immuun cellen. Vitamine D is en wordt nog steeds uitgebreid bestudeerd. Vooral het effect op ons immuunsysteem, de microbiota en auto-immuunziekten staat daarbij in de belangstelling.
De receptor is aangetoond op B- en T lymfocyten, monocyten, macrofagen en dendritische cellen. Overigens ook op cellen in de pancreas, [rostaat en dromen. Daarnaast is aangetoond dat de immuun cellen ook in staat zijn om inactief vitamine D om te zetten in actief vitamine D. Een omzetting die, tot niet zo lang geleden, alleen leek plaatst te vinden in lever- en nierweefsel. Inmiddels is duidelijk geworden dat ook B-, T- en antigeen presenterende cellen hiertoe in staat zijn.
Aangeboren immuunsysteem
Vitamine D is vooral een regulator van het innate immuun systeem, het aangeboren immuun systeem. Dit is ons immuun systeem dat als eerst in actie komt en een algemene verdediging is. Het reageert min of meer op dezelfde wijze tegen virussen en bacteriën. Dit in tegenstelling tot het verworven systeem dat heel specifiek op één soort virus of bacterie is gericht. Dit verworven systeem is het deel dat antilichamen aanmaakt, waardoor het lichaam ook later voor hetzelfde visus immuun is. Echter, het aangeboren systeem reageert direct, terwijl het verworven systeem 4-7 dagen duurt voordat het op gang komt.
Vitamine D i dus vooral van belang voor het aangeboren systeem, onze eerste verdedigingslinie van het immuunsysteem. Het lijkt op verschillende manieren dit systeem te ondersteunen.
Enerzijds door de antimicrobiele activiteit te vergroten, door de productie van eiwitten die schadelijk zijn voor virussen en bacteriën te verhogen.
Anderzijds door de mogelijkheid voor de cellen te verbeteren om te hechten aan bacteriën en virussen en deze makkelijker in de cel op te nemen om deze in de cel uiteindelijk te doden. Het is goed te realiseren dat dit een zeer complex samenspel van verschillende reacties is, waarbij de meeting van inactief vitamine D in actief vitamine D een belangrijke rol lijkt te spelen.
Microbiota en vitamine D
Het geheel van micro-organismen die in verschillende delen van ons lichaam leven is de microbiota Verschillende studies laten zien dat vitamine D een van de factoren is die zorgen voor een balans tussen immuunsysteem en de microbiota in de darmen. Lage vitamine D levels lijken samen te hangen met een verhoogde doorlaatbaarheid van de darmen, wat kan leiden tot een zeer lichte vorm van ontsteking. Daarnaast suggereren onderzoeken dat een verlaagd vitamine D een negatieve impact heeft op de samnenstelling van de microbiota in de darmen. In dit geheel lijkt de vitamine D receptor een belangrijke rol te spelen
Verworven immuunsysteem en vitamine D
Studies laten zien dat vitamine D ook een invloed heeft op het verworven immuunsysteem. Daar lijkt het in vele studie een dempende rol te hebben bij laboratorium en dierexperimenteel onderzoek. Bij onderzoek in mensen lijkt het complexer te zijn en minder duidelijk. De onderzoeken verschillen nogal ten aanzien van moment van suppleren en de verschillende doseringen. Daardoor zijn de studies niet goed te vergelijken.
Tot op heden is er nog onvoldoende bewijs voor een duidelijke rol van vitamine D op het verworven immuunsysteem en is echt meer onderzoek noodzakelijk om helderheid te verkrijgen.
Vitamine D en auto-immuun ziekte
Ook hier zijn diverse studies uitgevoerd bij verschillende aandoeningen. Studies waarbij extra vitamine D werd gegeven bij verschillende aandoeningen laten tot heden een onvoldoende eenduidig resultaat zien. Bij reumatoïde arthritis werd we gezien dat het algemeen welbevinden verbeterde maar niet de activiteit van de gewrichtsontstekingen. Bij diabetes type 1 werd wel een verlaging van een antilichaam gezien maar geen duidelijke verbetering van de glucose en insuline stofwisseling.
Wel zijn er vele studies die een samenhang laten zien tussen een laag vitamine D niveau en de aanwezigheid van reumatoïde arthritis of diabetes type 1.
De rol van vitamine D als beïnvloeden van ons aangeboren immuunsysteem is goed aangetoond en kan een belangrijke rol spelen om onze eerste verdedigingslinie te beter te ondersteunen. Voor het verworven immuunsysteem is dat veel minder duidelijk en datzelfde geldt voor de rol bijauto-immuunaandoeningen.
onnodig te zeggen dat de meeste studies zich richten op de reeds aanwezige ziektebeelden. Terwijl de grootste waarde van onze bouwstenen vooral het voorkomen van ziekte is. Dat zou ook het verschil kunnen verklaren tussen de samenhang van een laag vitamine D en het vaker voorkomen van bepaalde ziektebeelden. Misschien moeten we onderzoek doen naar preventie en over een lage periode bekijken wat het effect op gezondheid is in een bevolking die optimaal is voorzien van vitamine D.
Sassi F, Tamone C, D’amelio P. Vitamin D: Nutrient, hormone, and immunomodulator. Nutrients 2018;10:1–14. https://doi.org/10.3390/nu10111656.
Wei R, Christakos S. Mechanisms underlying the regulation of innate and adaptive immunity by vitamin D. Nutrients 2015;7:8251–60. https://doi.org/10.3390/nu7105392.